Spis treści modułu
Wprowadzenie
2.
Charakterystyka
zagospodarowania turystycznego
Bibliografia
Wprowadzenie
Rozwój turystyki jako zjawiska o charakterze
społecznym, ekonomicznym i przestrzennym powoduje zainteresowanie tą dziedziną
różnych dyscyplin naukowych: geografii, ekonomii, socjologii, ekologii i
psychologii. W ujęciu geograficznym głównym przedmiotem badań są migracje
turystyczne, zagospodarowanie przestrzeni turystycznej oraz efekty i konsekwencje
działalności turystycznej dla środowiska przyrodniczego.
1.
Podstawowe
pojęcia z zakresu geografii turystycznej
Przedmiot i zakres badań geografii turystycznej
Geografia turystyczna zajmuje się badaniem i oceną walorów
turystycznych, organizacją przestrzeni w regionach turystycznych, klasyfikacją
regionów i miejscowości turystycznych, badaniem ruchu turystycznego oraz
odporności ekosystemów na intensywność ruchu turystycznego. Geografia turyzmu bada przestrzenne
zróżnicowanie społeczno-kulturowych, gospodarczych, prawno-politycznych i
przyrodniczych uwarunkowań turystyki i zagospodarowania turystycznego oraz bada
wpływ ruchu turystycznego na środowisko przyrodnicze, struktury i procesy
społeczno-kulturowe, polityczne i gospodarcze.
Ruch turystyczny to ogół przestrzennych przemieszczeń się ludzi
związanych z dobrowolną czasową zmianą miejsca pobytu, środowiska i rytmu życia
(Kowalczyk 2001, s. 33).
Określenie walory turystyczne oznacza całość elementów środowiska
naturalnego i pozaprzyrodniczego (antropogenicznego), które są przedmiotem
zainteresowania turystów i decydują o atrakcyjności turystycznej danego
miejsca, miejscowości lub obszaru (Kowalczyk 2001, s. 88). Walory turystyczne
są tylko jednym z elementów decydujących o atrakcyjności turystycznej. Inne
elementy to stan środowiska, dostępność komunikacyjna i infrastruktura
turystyczna.
Tabela 3.1.
Klasyfikacja walorów turystycznych
Kryterium
|
Rodzaj
|
Charakterystyka
|
geneza
|
przyrodnicze (naturalne)
|
walory przyrody
nieożywionej (rzeźba powierzchni ziemi, budowa geologiczna, wody
powierzchniowe i klimat)
walory przyrody
ożywionej (szata roślinna i świat zwierzęcy)
ukształtowane bez
ingerencji człowieka (osobliwości flory, fauny, skałki, wąwozy, doliny i
przełomy rzeczne, wodospady, źródła, wywierzyska, jaskinie, groty, głazy
narzutowe)
utworzone przez człowieka
(parki zabytkowe, muzea przyrodnicze, ogrody botaniczne i zoologiczne)
powstałe wskutek
częściowej ingerencji człowieka (punkty widokowe, parki narodowe, parki
krajobrazowe)
|
antropogeniczne (pozaprzyrodnicze lub kulturowe)
|
muzea i rezerwaty
archeologiczne, muzea etnograficzne, skanseny, zabytki architektury, galerie
sztuki, obiekty historyczno-wojskowe, miejsca martyrologii, zabytki techniki,
imprezy kulturalne, miejsca pielgrzymkowe
|
|
ranga
|
międzynarodowe, krajowe, regionalne, lokalne
|
zdolność przyciągania turystów
|
dostępność czasowa
|
stałe, sezonowe,
okazjonalne
|
sezonowość
występowania, widoczności, dostępności
|
motyw podróży
|
wypoczynkowe
|
umożliwiają regenerację sił i odpoczynek, tereny mało przekształcone
przez człowieka, korzystne warunki bioklimatyczne, miejscowości uzdrowiskowe
|
krajoznawcze
|
stanowią przedmiot
zainteresowań poznawczych, obejmują walory przyrodnicze i antropogeniczne w
trzech formach: punktowej (źródło, zabytek), liniowej (rzeka, droga),
obszarowej (parki, parki narodowe, obszary urozmaicone krajobrazowo, np.
brzeg morza)
|
|
specjalistyczne
|
umożliwiają uprawianie różnych form turystyki kwalifikowanej, wyróżnia
się walory: kajakowe i żeglarskie, wędkarskie, myśliwskie, jeździeckie,
taternickie, speleologiczne, kolarskie, motorowe, nurkowe
|
Źródło: opracowanie własne autora na podstawie
Młynarczyk, Zajadacz 2009, s. 9–13
Tabela 3.2. Główne
walory turystyczne Biebrzańskiego Parku Narodowego
Rodzaj walorów
|
Walory i atrakcje
turystyczne
|
przyrodnicze
|
największy i
najbardziej naturalny w Polsce oraz w Europie kompleks torfowisk niskich,
przejściowych i wysokich, rzeka Biebrza z licznymi starorzeczami i dopływami,
ogromna różnorodność szaty roślinnej o wysokim stopniu naturalności i
strefowym układzie, zawierająca wiele rzadkich gatunków (na 920 gatunków
roślin naczyniowych 67 objętych jest ochroną gatunkową) i reliktów; występują
tu prawie wszystkie typy zbiorowisk wodnych, bagiennych i torfowiskowych
spotykanych w Polsce, atrakcyjne przyrodniczo są również lasy olszowe,
olszowo-brzozowe bory bagienne oraz zarośla wierzbowo-brzozowe, bogata fauna,
zwłaszcza ptaków (262 gatunki, często bardzo rzadkich w Polsce i w Europie,
np. wodniczka, cietrzew, sowa błotna) oraz ryb (36 gatunków) i owadów (607
gatunków motyli, 400 gatunków pająków)
|
pozaprzyrodnicze
(kulturowe)
|
obiekty starej
architektury drewnianej, zabytek techniki – Kanał Augustowski ze śluzą w
Dębowie z 1826–1827 r., XIX-wieczna twierdza w Osowcu, zabytki sakralne:
kościół w Wiźnie (z 1525 r.), Krasnymborze (z 1598 r.), Dolistowie (z 1771
r.), Jaminach (z końca XVIII w.), liczne krzyże i kapliczki przydrożne,
Terenowy Ośrodek Edukacyjny w Osowcu
|
Źródło: Kiryluk, Borkowska-Niszczota 2009, s. 68
Jedną z metod oceny
walorów jest metoda bonitacji
punktowej polegająca na podziale ocenianego obszaru na pola i przypisaniu
odpowiedniej liczby punktów w zależności od cech jakościowych, np. lesistości, jeziorności,
ukształtowania powierzchni, użytkowania terenu.
Tabela 3.3.
Przykładowe kryteria oceny walorów turystycznych
Rodzaj waloru
|
Kryteria oceny
|
przydatność wód do kąpieli i sportów wodnych
|
powierzchnia i głębokość jeziora, czystość wód, stopień rozczłonkowania
linii brzegowej, charakter i dostępność brzegów, walory krajobrazowe i
użytkowe strefy przybrzeżnej
|
przydatność terenów dla narciarstwa biegowego
|
urozmaicona rzeźba terenu, odpowiednie warunki śniegowe – długość
zalegania pokrywy śnieżnej
|
osobliwości przyrody
|
stopień rzadkości lub unikatowości, walory widokowe, względy naukowe i
dydaktyczne, stopień koncentracji walorów
|
Źródło: Wyrzykowski 2010, s. 36–37
Przykład waloryzacji środowiska:
Potencjał turystyczny
Potencjał turystyczny to wszystkie czynniki decydujące o możliwościach
rozwoju turystyki na danym obszarze. Potencjał obejmuje zasoby strukturalne
(walory turystyczne, zagospodarowanie turystyczne, dostępność komunikacyjną),
zasoby funkcjonalne (ekonomiczne, ekologiczne, polityczne, technologiczne, kulturowe,
psychologiczne, społeczno-demograficzne) oraz informację (Zajadacz, Śniadek
2009, s. 35).
Pojemność i chłonność turystyczna
Chłonność turystyczna
terenu wyraża naturalną odporność środowiska przyrodniczego na degradację
związaną z ruchem turystycznym. Określa ją maksymalna liczba osób (uczestników
ruchu turystycznego), która może równocześnie przebywać na danym terenie (w
określonej jednostce czasowej), nie powodując dewastacji i degradacji środowiska
naturalnego. Przy określaniu chłonności turystycznej należy uwzględniać charakter
szaty roślinnej i wynikającą stąd odporność na gniecenie i deptanie, nachylenie
terenu i właściwości mechaniczne podłoża. Pojemność turystyczna oznacza
dopuszczalną liczbę osób, które mogą równocześnie przebywać na danym obszarze,
po jego przystosowaniu do tego celu, nie powodując negatywnych konsekwencji w
walorach turystycznych środowiska przyrodniczego (Wyrzykowski 2010). W przypadku szlaków mówimy o
przepustowości szlaku turystycznego. Przekroczenie chłonności powoduje przekształcenie
i zniszczenie środowiska.
Tabela 3.4. Odporność i chłonność
turystyczna wybranych siedlisk
Typy zbiorowisk
|
Odporność
|
Chłonność
|
bory sosnowe
|
mała
|
4–8 osób/ha/dobę
|
bory świerkowe
|
mała
|
4–10 osób/ha/dobę
|
bory mieszane
|
duża
|
10 osób/ha/dobę
|
dąbrowy i buczyny
|
duża
|
10–12 osób/ha/dobę
|
grądy
|
średnia
|
6–10 osób/ha/dobę
|
murawy kserotermiczne
|
duża
|
20–40 osób/ha/dobę
|
Źródło: opracowanie własne autora na podstawie
Krzymowska-Kostrowicka 1991
Studium przypadku 1
„W te wakacje padł rekord frekwencji
turystów w Tatrach. Polskie góry opanowały tłumy ludzi, tworząc na niektórych
szlakach kolejki na szczyty. Co takiego mają w sobie Tatry, że co roku cieszą
się tak dużą popularnością? Najwięcej turystów odnotowano 16 sierpnia – aż 41
tysięcy. Ta liczba przebiła dotychczasowy rekord z 2009 roku, który wynosił 37
tysięcy. Jak podało RMF24, w tygodniu, kiedy był długi weekend (od 12 do 18
sierpnia) Tatry odwiedziło aż 200 tysięcy ludzi. Największą popularnością
cieszyło się Morskie Oko, które 16 sierpnia zwiedziło 11,5 tys. ludzi, a
łącznie od 12 do 18 sierpnia było tam 52 tys. turystów. Na drugim miejscu
znalazł się Kasprowy Wierch, gdzie średnio dziennie wchodziło ponad 5 tys.
osób. Co roku nasze najwyższe góry odwiedza około 3 miliony ludzi, co stanowi
wielką liczbę jak na tak mały obszar. Podane wcześniej dane mówiły o wysokiej
frekwencji na terenie Tatrzańskiego Parku, więc sprawdźmy, jak się ma sytuacja na szlakach.
Tutaj niezmiennie króluje Morskie Oko, do którego jadąc samochodem, możemy utknąć około godzinę w
korku. Parkingi na Łysej Polanie i Palenicy Białczańskiej są przepełnione, auta
często stoją na drodze lub po słowackiej stronie. Tłumy ludzi idą asfaltową
drogą lub jadą wozami z końmi, które od lat budzą liczne kontrowersje. Dlaczego
TPN pozwala na tak duży ruch turystyczny w tym miejscu, tego nie wiadomo. Co
ciekawe, wędrując po słowackiej części Tatr, spotkamy tam nieporównywalnie
mniej ludzi na szlakach. Drugim, najbardziej uczęszczanym szczytem jest Giewont.
Kolejka na szlaku na szczyt i ludzie w klapkach to już legendy. Turyści skarżą
się, że w te wakacje musieli czekać prawie godzinę do przejścia ostatnich
metrów na samej górze, analogicznie potem czekając na zejście w dół. Ostatnio
granice absurdu na Giewoncie zostały przekroczone, bo znalazł się tam rower”. (http://www.wiadomosci24.pl/artykul/tlumy_turystow_w_tatrach_odnotowano_rekordowe_liczby_na_szlakach_279773.html?sesja_gratka=5eb7389116e70e62b2b367b007e38744)
Dostępność turystyczna
Dostępność turystyczna to możliwość dojazdu środkami komunikacji do celu
podjętej podróży oraz system połączeń komunikacyjnych, szlaków i wyciągów
umożliwiających turyście odbywanie wycieczek w obrębie wybranego regionu
turystycznego do określonych miejsc (Kowalczyk 2001).
Region turystyczny
Region turystyczny definiowany jest jako obszar o wysokich walorach
turystycznych, na którym koncentruje się ruch turystyczny (Lijewski,
Mikułowski, Wyrzykowski 2008). Powinien
być to obszar wewnętrznie spójny (podobne walory, zagospodarowanie turystyczne
i natężenie ruchu turystycznego, powiązania organizacyjne) i odmienny od innych.
Kryterium wydzielania regionów turystycznych może być intensywność zagospodarowania
i ruchu turystycznego, położenie geograficzne, charakter ruchu turystycznego i
wyposażenie w walory turystyczne.
Regionalizacja
turystyczna świata według UNWTO obejmuje podział na pięć regionów, w których wyróżniono subregiony:
·
Europa
(Europa Północna, Europa Zachodnia, Europa Środkowo-Wschodnia, Europa
Południowo-Śródziemnomorska),
·
Azja i
Pacyfik (Azja Północno-Wschodnia, Azja Południowo-Wschodnia, Oceania, Azja
Południowa),
·
Ameryki
(Ameryka Północna, Karaiby, Ameryka Środkowa, Ameryka Południowa),
·
Afryka
(Afryka Północna, Afryka Subsaharyjska, Środkowy Wschód),
·
Bliski
Wschód.
Regionalizacja
turystyczna Polski (Lijewski, Mikułowski, Wyrzykowski 2008) obejmuje podział na
7 regionów turystycznych, w obrębie których wydzielono mniejsze subregiony:
·
Wybrzeże
(Pobrzeże Szczecińskie, Pobrzeże Słowińskie, Pobrzeże Gdańskie),
·
Pojezierze
Pomorskie (Pojezierze Drawskie, Pojezierze Kaszubskie, Bory Tucholskie),
·
Pojezierze
Mazurskie (Pojezierze Brodnickie, Pojezierze Iławskie, Pojezierze Olsztyńskie,
Pojezierze Mrągowskie, Kraina Wielkich Jezior, Pojezierze Ełckie, Pojezierze
Suwalskie),
·
Pojezierze
Wielkopolskie (Pojezierze Lubuskie, Pojezierze Międzychodzko-Sierakowskie,
Pojezierze Leszczyńskie, Poznań i okolice, Pojezierze Gnieźnieńskie, Pojezierze
Włocławsko-Gostynińskie),
·
Wyżyna
Małopolska (Jura Krakowsko-Częstochowska, Góry Świętokrzyskie, Zagłębie
Staropolskie),
·
Sudety
(Góry Izerskie, Kotlina Jeleniogórska i Karkonosze, Góry Kamienne i Wałbrzyskie,
Góry Sowie, Ziemia Kłodzka, Góry Opawskie),
·
Karpaty
(Beskid Śląski, Beskid Żywiecki, Mały i Makowski, Podhale, Orawa, Spisz i
Pieniny, Tatry, Gorce i Beskid Wyspowy, Beskid Sądecki, Beskid Niski,
Bieszczady, Pogórze Karpackie).
Makroregiony turystyczne
Polski (Kruczek 2011):
·
Pomorze,
·
Wielkopolska,
·
Śląsk,
·
Warmia i
Mazury,
·
Mazowsze i
Podlasie,
·
Małopolska.
Regionalizację Polski z punktu widzenia turystyki wiejskiej zaproponował
J. Sikora (2008), wydzielając następujące regiony:
· Region Ziemi Łódzkiej (środkowy),
· Region Mazowsza,
· Region Południowo-Zachodni obejmujący
województwa dolnośląskie i lubuskie,
· Region Północny obejmujący województwa
zachodniopomorskie i pomorskie,
· Region Północno-Wschodni obejmujący
województwa warmińsko-mazurskie i podlaskie,
· Region Południowo-Wschodni obejmujący
województwa małopolskie i podkarpackie.
Szczegółową
regionalizację turystyczną Polski przedstawiono w module 4.
Miejscowość turystyczna
Miejscowość turystyczna to jednostka osadnicza (miasto, wieś), która
ze względu na walory turystyczne, infrastrukturę turystyczną i dostępność
komunikacyjną stanowi punkt docelowy lub etapowy migracji turystycznych (Kurek
2007, s. 28). Wśród miejscowości turystycznych wyróżnia się między innymi:
·
miejscowości
wypoczynkowe – kurorty, uzdrowiska, stacje narciarskie, miejscowości urlopowe,
miejscowości w pobliżu miejsca zamieszkania będące celem wypoczynku
sobotnio-niedzielnego, np. Nałęczów, Polanica Zdrój, Karpacz, Łeba, Zegrze,
·
miejscowości
znane z walorów turystycznych, takich jak zabytki, muzea, imprezy, np. Kraków,
Malbork,
·
miejscowości
pielgrzymkowe, np. Częstochowa, Gietrzwałd,
·
wsie turystyczne,
np. Zawoja, Chochołów, Stare Jabłonki, Ustrzyki Górne.
Obszary wiejskie
Według Głównego Urzędu Statystycznego obszar
wiejski to terytorium położone poza granicami administracyjnymi miast. Do
innych kryteriów wyróżniających obszary wiejskie należą: rodzaj użytkowania
gruntów, krajobraz, miejsce zatrudnienia, gęstość zaludnienia, rodzaj zabudowy,
styl życia mieszkańców. Rozwój obszarów wiejskich powinien mieć charakter
wielofunkcyjny, obejmujący aktywizację wsi i zróżnicowanie działalności
gospodarczej niezwiązanej z rolnictwem.Zasoby dla tego tematu
